Về một số đánh giá trái ngược nhau đối với Zhukov Georgy Konstantinovich Zhukov

Sau chiến tranh, uy tín của G. I. Zhukov ít được thế giới biết đến vì ông là người bị đối xử không công bằng ngay trên chính đất nước mà ông đã chiến đấu để bảo vệ nó.[157] Ngay cả sau khi Nhà nước Nga tôn vinh ông năm 1995, cũng vẫn còn một số người không nhìn nhận ông. Nhà sử học trẻ tuổi Nga Konstantin Zaleski tin rằng trong cuốn hồi ký, Zhukov đã phóng đại vai trò của mình trong chiến tranh.[158] Nguyên soái K. K. Rokkosovsky thì khẳng định rằng Zhukov không tham gia vào bất cứ việc gì trong kế hoạch của trận Vòng cung Kursk [159]. Một nhà sử học Nga khác là Andrei Mertsalov thì lập luận rằng ông đã có "tính nguyên tắc đến nghiệt ngã trong việc đạt được các mục tiêu" bằng bất kỳ giá nào và tính "thô lỗ, sự ương ngạnh và sự hay thay đổi là hành vi đặc trưng của Zhukov".[160] Cũng về tính thô lỗ của ông, một số tài liệu về sự kiện G. K. Zhukov tham gia vụ bắt giữ và xử lý Beria tại điện Kremlin có ghi rằng ông đã quát lớn: "Nhân danh nhân dân Liên Xô, mày đã bị bắt, tên đồng chí chó đẻ." Sự chính xác lịch sử của các tài liệu này bị nghi ngờ. Và Nikita Khrushchev đã xác nhận trong cuốn hồi ký của mình rằng G. K. Zhukov không bao giờ sử dụng thứ ngôn ngữ đặc sắc như vậy. Một số tác giả khác thì lưu ý đến "sự độc tài" của Zhukov. Thiếu tướng P. G. Grigorienko trong cuốn tiểu thuyết tự truyện của mình đã cho rằng Zhukov "luôn bắt buộc người khác phải phục tùng vô điều kiện". Họ đưa ra ví dụ về việc trong tháng 9 năm 1941, tại Leningrad, ông đã ra lệnh xử tử bất cứ ai rời bỏ vị trí chiến đấu mà không được phép.[161] Đặc biệt, học giả Anthony Beevor trong cuốn "Berlin: Sự sụp đổ" ("Berlin: The Downfall") xuất bản tại Luân Đôn năm 2002 đã chỉ trích Zhukov về việc ông đã để cho lính Nga thoải mái làm những gì mà họ thích trong 2 tuần trước khi quân lệnh của Ủy ban quân quản Berlin có hiệu lực. Ngay sau khi ra đời, cuốn sách này đã gặp phải phản ứng của tiến sĩ Joachim Fest, một học giả Đức chuyên nghiên cứu về Hitler và Berlin tại thời điểm cuối của cuộc chiến tranh thế giới thứ hai. Theo tiến sĩ Fest, khi đưa ra những thông tin này để rồi quy kết trách nhiệm cho G. K. Zhukov, Anthony Beevor quên mất rằng G. K. Zhukov rất nhạy cảm với sự vô kỷ luật của những binh lính dưới quyền và rất khắc nghiệt khi xử lý các vi phạm ấy. Joachim Fest cho rằng Anthony Beevor đã gieo rắc những sai lệch về sự thật lịch sử.[162] Cuốn sách này cũng bị vấp phải sự chỉ trích của Đại sứ Nga tại Luân Đôn, ông Grigori Karasin và là cuốn sách cho đến nay vẫn gây nhiều tranh cãi.[163]

Phản bác lại một số ý kiến cho rằng G. K. Zhukov là "tướng nướng quân", là bàng quan trước tổn thất nhân mạng; các học giả Nga nghiên cứu về ông đã dẫn ra một số mệnh lệnh của ông trong chỉ huy chiến đấu được Bộ Quốc phòng Nga và chính quyền thành phố Moskva công bố từ các kho lưu trữ tư liệu:[164]

Ngày 27 tháng 1 năm 1942, ông đã viết cho Bộ tư lệnh Tập đoàn quân 49 như sau:

“

Việc tập đoàn quân 49 không hoàn thành nhiệm vụ trong tấn công và bị thiệt hại nặng về người là do các cấp chỉ huy các đơn vị đã vi phạm nghiêm trọng các quy định về việc dùng pháo binh bắn chuẩn bị để chế áp và đột phá phòng tuyến địch, đã không chú ý củng cố hầm hào phòng tránh cho bộ đội. Các đơn vị của tập đoàn quân 49 đã nhiều lần lặp lại một cách vô ích các cuộc công kích vỗ mặt vào Kostino, Ostrozhnoye, Bogdanovo, Potapovo; đưa đến sự thiệt hại lớn về người mà vẫn không hoàn thành được nhiệm vụ.

Một người dù chỉ có trình độ tiểu học cũng có thể hiểu được rằng các cứ điểm nói trên là nơi rất tốt để phòng thủ và trú đông. Khu vực phía trước các cứ điểm ấy đều bố trí nhiều hỏa điểm hoàn chỉnh. Việc lặp đi lặp lại các cuộc tấn công giữa trời đông lạnh giá là hệ quả của tính vô kỷ luật và thiếu chuẩn bị chu đáo đến mức ngớ ngẩn, dẫn đến tổn thất sinh mạng lớn và không đáng có cho Tổ quốc và hàng nghìn bà mẹ.

Nếu các anh còn muốn ngồi lại ở vị trí chỉ huy của mình thì hãy chấp hành mệnh lệnh sau đây của tôi:

Ngừng các cuộc công kích vỗ mặt. Chấm dứt ngay các trận bắn phá vu vơ của pháo binh trên chính diện. Khi chuyển quân phải lợi dụng địa hình khe núi và rừng để giảm thương vong. Bí mật chia cắt các cứ điểm và không dừng lại để ngay ngày hôm sau, đột kích vu hồi vào Sloboda, Rassvet và phát triển đến Levshina.

Tôi yêu cầu thi hành ngay trước 24 giờ ngày 27 tháng 1.

”

— G. K. Zhukov[165]

Mệnh lệnh tiếp theo của ông đề ngày 7 tháng 3 năm 1942 gửi tướng Zakharkin:[164]

“	Anh đã tư duy một cách vô ích rằng có thể chiến thắng bằng chiến thuật "lấy thịt đè người". Chiến thắng chỉ có thể đạt được nhờ nghệ thuật tác chiến và kỹ năng chiến đấu chứ không phải bằng mạng sống của con người.	”
— G. K. Zhukov, [166]

Và trong bản mệnh lệnh ngày 15 tháng 3 năm 1942, ông viết:[164]

“	Chiến thuật của Phương diện quân Tây trong thời gian qua cho thấy một thái độ hoàn toàn không thể chấp nhận được về việc tiết kiệm sinh lực. Chỉ huy các tập đoàn quân, các quân đoàn, các sư đoàn cứ ra lệnh cho các đơn vị bước vào chiến đấu mà lại vô trách nhiệm trong việc chuẩn bị những biện pháp cứu chữa chiến thương cho họ. Thời gian qua, tỷ lệ thương vong ở Phương diện quân Tây cao gấp 2 đến 3 lần các khu vực khác. Nhưng thương binh vẫn bị bỏ đó; và đối với chỉ huy các đơn vị, hình như việc sớm cứu mạng sống cho thương binh và duy trì sức khỏe cho bộ đội lại chỉ được coi là thiếu sót nhỏ.	”
— G. K. Zhukov, [167]

Bên cạnh những đánh giá tiêu cực hoặc gây tranh cãi về G. K. Zhukov, những đánh giá tích cực hầu hết đến từ các tướng lĩnh của phe đồng minh cùng thời với ông và các bạn bè của ông trong quân đội Liên Xô trước đây cũng như giới quân sự Nga hiện nay. Trong cuốn Cuộc thập tự chinh ở châu Âu xuất bản năm 1948, Thống tướng Dwight D. Eisenhower (sau này trở thành Tổng thống Hoa Kỳ) đã thừa nhận ông là người mà Liên Hợp Quốc "mắc nợ" lớn hơn bất kỳ nhân vật quân sự nổi tiếng nào khác trên thế giới vì những chiến công chống phát xít Đức. Ông viết trong hồi ký chiến tranh của mình kèm theo lời tiên đoán:

“	Chiến tranh ở châu Âu đã kết thúc thắng lợi và không ai có thể làm được điều đó tốt hơn Nguyên soái Zhukov, chúng ta nợ ông công lao đó. Ông là một người khiêm tốn và vì thế, không thể đánh giá thấp vị trí của ông trong suy nghĩ của chúng ta. Khi chúng ta được trở về Tổ quốc của mình thì chắc chắn sẽ có một loại Huân chương khác của nước Nga, Huân chương mang tên Zhukov, được trao cho tất cả những ai học được lòng dũng cảm, tầm nhìn xa và tính quyết đoán của người lính này.	”
— Thống tướng Dwigth Eisenhower, [168]

Phải mất gần nửa thế kỷ sau, lời tiên đoán của Thống tướng Dwigth Eisenhower mới trở thành hiện thực.

N. S. Khrushchyov, người đã "bỏ mặc" số phận của G. K. Zhukov hồi năm 1957, cũng dành những lời nhận xét tích cực về Zhukov:

“	Nguyên soái Zhukov không bao giờ bị trục xuất khỏi Đảng và vẫn là thành viên của Đảng Cộng sản. Ông là một chuyên gia quân sự vĩ đại, và chúng tôi tin chắc rằng ông vẫn sẽ cống hiến sức lực và kiến thức của mình vì lợi ích của nhân dân.	”
— Nhận định của Khrushchyov trong buổi nói chuyện với Robert Considine, [169]

“	Thật sự Zhukov đã chứng minh rằng ông ấy là một người lính và một chỉ huy quân sự tuyệt vời.	”
— N. S. Khrushchyov, [169]

Thiếu tướng Sir Francis de Guingand, tham mưu trưởng của Thống chế Bernard Montgomery đã mô tả G. K. Zhukov là một người thân thiện và vui vẻ.[170] Nhà văn Hoa Kỳ John Gunther đã từng gặp gỡ G. K. Zhukov nhiều lần sau chiến tranh đã mô tả ông là con người "thân thiện, vui vẻ và chân thật nhất, hơn bất kỳ một nhà lãnh đạo người Nga nào mà tôi đã gặp".[171] Còn John Eisenhower, con trai của tổng thống Dwight Eisenhower thì cho rằng. G. K. Zhukov là người rất sôi nổi và tâm đầu ý hợp với mình.[172] Tác giả Hoa Kỳ Martin Caidin cũng ghi nhận rằng ông là một vị "Nguyên soái kỳ diệu".[173] Cuốn Zhukov của Chaney ở phần "Lời mở đầu và những nhìn nhận" (Preface and acknowledgements) có chỗ ghi nhận ông là người lính xuất sắc nhất của Liên Xô, và là một "quân nhân được kính nể và tặng thưởng nhiều nhất của Nga".[174] Tác giả Geoffrey Roberts trong cuốn Stalin's General: The Life of Georgy Zhukov xem ông là vị tướng giỏi nhất Chiến tranh thế giới thứ hai.[104] Axell, tác giả cuốn "Zhukov, Người chiến thắng Hitler" cũng tin rằng Zhukov là một thiên tài quân sự mang tầm cỡ của Alexandros Đại đế và Napoléon. Cũng theo Axell, "Giống như tất cả các vị tướng lĩnh cao cấp, Zhukov là một người cộng sản trung thành. Ông coi bản thân là một đảng viên tốt nhưng ông cũng là một nhà quân sự và trên tất cả, ông là một người ái quốc".[145]

Tại nước Nga, nhà sử học Vasily Morozov cho rằng "G. K. Zhukov đã phải trải qua một quãng dài của cuộc đời khi mà lịch sử bị bóp méo một cách thảm hại do sự bất công lớn của các thế lực chính trị. Trong khi các nhà chính trị Liên Xô khi thì đưa ông lên, khi thì hạ ông xuống tùy theo động cơ vụ lợi của họ thì giới văn nghệ sĩ lại hết sức ngưỡng mộ ông. Nhà thơ Iosif Aleksandrovich Brodsky - người được Giải Nobel Văn học đã sáng tác bài thơ về cái chết của ông (На смерть Жукова) được các nhà phê bình đánh giá là một trong các bài thơ hay nhất về chủ đề Chiến tranh thế giới thứ hai. Khi so sánh với sự sáng tạo cách điệu hóa của nhà thơ Gavrila Romanovich Derzhavin trong khúc bi tráng "Con chim sẻ ức đỏ" nói về cái chết của Tổng tư lệnh quân đội Nga Aleksandr Vasilyevich Suvorov năm 1800, chắc chắn Brodsky đã tìm ra một sự tương đồng về sự nghiệp của hai nhà chỉ huy này.[175] Dưới thời Tổng thống Boris Nikolayevich Yeltsin, có hai người đạt giải thưởng và hai sử gia Nga nổi tiếng khác viết thư cho Yeltsin, đề nghị Tổng thống thừa nhận đầy đủ công tích của "Người lính số một" của Nga. Theo đó, tên tuổi của Zhukov "gắn liền với những chiến thắng lịch sử trên các chiến địa trong cuộc phòng vệ Tổ quốc đa sắc tộc của chúng ta".[173] Ngày nay, dân Nga vẫn tôn vinh ông là một anh hùng dân tộc.[145]

Cuối tác phẩm nghiên cứu về Zhukov của mình, Otto Preston Chaney đã kết luận:

“	Zhukov thuộc về tất cả chúng ta. Trong giai đoạn đen tối nhất của Chiến tranh thế giới thứ hai, sự ngoan cường và quyết đoán của ông cuối cùng đã giành thắng lợi. Đối với người dân Nga và người dân ở khắp mọi nơi, ông vẫn là một biểu tượng vĩnh cửu của thắng lợi trên chiến trường.	”
— Otto Preston Chaney, [176]